جمعیت در گذر زمان

مقوله جمعیت یک مقوله اجتماعی ، فرهنگی است که افزایش و کاهش آن در طی زمانهای مختلف مورد بحث بوده است، بطوریکه گاهی افزایش جمعیت محرک اصلی پیشرفت اقتصادی و اجتماعی تلقی می شود و گاهی نیز کیفیت بر کمیت پیشی می گیرد و سیاست ها در جهت کاهش جمعیت پیش می رود.
جمعیت نیرویی است که در همه پیشرفت های انسان دخیل بوده است ومی توان به عنوان بازویی قوی در برنامه ریزی ها و سیاست های هر کشوری بشمار آید. از مهمترین فاکتور های موثر بر حرکات جمعیتی در جوامع، می توان به باروری، مرگ ومیر و مهاجرت اشاره کرد .
باروری یکی از مهم ترین مولفه های تحولات جمعیتی در هر کشور است .از این رو سیاست های جمعیتی در دنیا و کشورهای مختلف عمدتا حول محور کاهش یا افزایش باروری اعمال می گردد.شاید مهم ترین تغییر جمعیت شناختی در طول سه دهه گذشته کاهش چشمگیر باروری در تمام مناطق دنیا از جمله کشور ما هم بوده است ، بر اساس مطالعات جمعیت شناسی ودیده گاه های جمعیت شناسان ،در صورت تداوم روند فعلی باروری ،رشد جمعیت کشور در حدود سال ۱۴۱۵-۱۴۲۰، صفر خواهد شد و در صورت ادامه ، روند رشد جمعیت به سوی منفی شدن ادامه خواهد یافت.
الگوی گذار باروری در ایران نشان دهنده ی تغییر از باروری خیلی بالا به باروری خیلی پایین است. میزان باروری کلی از حدود ۷/۷ فرزند برای هر زن در سال ۱۳۴۵ به ۳/۶ فرزند در سال ۱۳۵۵ کاهش یافته است . بعد از این کاهش اولیه، موقتا وقفه ای در گذار جمعیتی ایران پدید می آید و تحت تاثیر شرایط خاص متاثر از رویداد انقلاب اسلامی ،باروری در بین سالهای ۱۳۵۶-۱۳۵۸ اندکی افزایش یافته وسپس تا حوالی سال ۱۳۶۳ روند نسبتا ثابتی را ادامه میدهد .از سال ۱۳۶۳ به بعد مجددا به تدریج روند کاهش باروری آغاز می شود واز ۹/۶ فرزند برای هر زن در این سال، به ۵/۵ فرزند در سال ۱۳۶۷ که زمان شروع مجدد برنامه های تنظیم خانواده است می رسد واز این زمان به بعد ، به سرعت روند کاهشی خود را طی کرده بطوریکه میزان باروری در سال ۱۳۹۵ برابراست با ۰۲/۲ و در سال ۱۳۹۸ برابر با ۷۴/ ۱در کشورگزارش شده است. شایان ذکر است باروری کل در استان ایلام ضمن تبعیت از روند کشوری در سال ۱۳۹۵ برابر ۸۲/۱ بوده که این امر در سال ۱۳۹۹ به ۵۴/۱ کاهش پیدا کرده است.
امروزه ما در کشورمان با مسئله تاخیر ازدواج تا سن ۵۰ سالگی و زندگی مجردی روبرو هستیم که مجرد قطعی محسوب می شوند.مسئله ای که خود نیاز به بررسی های زیادی دارد .
البته باید به خاطر داشته باشیم اگر بخواهیم از کاهش رشد جمعیت جلوگیری کنیم باید به مولفه های دیگر نیز توجه شود بطوریکه مرگ ومیر سالانه استان ایلام بین ۲ تا ۳ هزار نفر ثبت می شود که با بررسی های علل فوت می توان از وقوع اکثر مرگ ها پیشگیری کرد.
مولفه دیگری که در تحولات جمعیتی موثر است مهاجرت افراد از استان ایلام به خارج آن است بطوریکه بر اساس سرشماری استان در ۱۳۹۵سال، ۲۳۰۶۶ نفر از استان خارج شدند و حدود ۱۱۹۴۶ نفر به استان ورود پیدا کردند، به عبارتی مهاجر فرستی دو برابر مهاجر پذیری است.که اکثرا نیروی جوان بوده است.
مطابق فرمایشات مقام معظم رهبری در قالب ابلاغ سیاست های کلان جمعیتی، “جمعیت جوان و با نشاط و تحصیل کرده وبا سواد کشور ، امروز یکی از عامل های مهم پیشرفت است” .
بنابراین با توجه به پیش بینی های صورت گرفته ، می توان گفت که ایران در ۵۰ سال آینده در وضعیت مطلوبی نخواهد بود و به سمت کاهش جمعیت پیش خواهد رفت ،ضمن آن که جمعیت جوان و فعال کشور نیز به شدت کاهش خواهد یافت . افزایش جمعیت سالمند نیز ضمن عدم توانمندی اقتصادی ، نیازمند خدمات بیشتر بخش جوان جمعیت خواهد بود.همچنین طبق بررسی های انجام گرفته تا سال ۲۰۵۰ میلادی ۳۳ درصد جمعیت کشور سالمند خواهند بودکه معادل ۲۸ میلیون نفر از جمعیت آن زمان است . البته باید گفت افزایش امید زندگی یکی از پدیده های مثبت در جوامع بشری است که نشانگر کنترل بیماریها و ارتقاء سطح سلامت جوامع می باشد. سالمندی یکی از دوران گرانقدر زندگی هر انسانی می تواند باشد، به شرطی که زیرساخت های مناسبی برای آن در نظر گرفته شود و از هم اکنون به فکر اصلاح ساختار فیزیکی مراکز ارائه دهنده خدمت و اماکن عمومی باشیم و همچنین بدنبال پیش بینی مراکز نگهداری سالمندان بد سرپرست یا بی سرپرست ، تجهیز بیمارستانها و مراکز ارائه دهنده خدمات تخصصی سالمندان و مراکز مشاوره سالمندان و بهره گیری از پتانسیل و ظرفیت های موجود در بخش خصوصی در راستای برنامه های بخش دولتی و… بود.
بنابراین لازم است همزمان با هفته ملی جمعیت، به مفاد سیاست های کلی جمعیت عمل شود و از راهکارهایی همچون فرهنگ سازی در جهت کاهش میانگین سن ازدواج، تدوین برنامه آموزش های قبل از ازدواج در خصوص تمایل به ازدواج و ارزش های زندگی مشترک، استفاده از ظرفیت های موجود ( معتمدین محلی ، نشست های مذهبی، و…) به منظور ایجاد زمینه مناسب برای ازدواج، تقویت و ارتقای برنامه آموزش هنگام ازدواج با رویکرد مذهبی، عاطفی، اجتماعی، جنسی، فرزند آوری و باروری سالم ، تدوین و استاندارد سازی برنامه آموزش و مشاوره پس از ازدواج با رویکرد حل مشکلات زوجین در ابتدای زندگی زنا شویی و پس ازآن ، ترویج مفاهیم آموزشی اهمیت ازدواج مناسب، اهمیت فرزند پروری و اجتناب از تک فرزندی در جامعه ، تامین خدمات باروری سالم ، تکمیل پوشش بیمه ای و خذف فرانشیز مراقبت پیش از بارداری، خدمات بارداری و زایمان، تامین مکمل های دارویی در بارداری و پس از زایمان، تقویت برنامه مراقبت های پیش از بارداری ،ارتقای مراقبت های بارداری پرخطر ، تقویت برنامه های مراقبت های پیش از بارداری ، تقویت برنامه های مراقبت های بارداری ، تقویت برنامه نوزاد سالم، اجرای مداخلات مرتبط با رشد و تکامل دوران ابتدای کودکی، ارتقای محتوا های آموزشی با تاکید بر آموزش مهارت های زندگی موجود و تدوین محتواهای جدید بر اساس نیاز نوجوانان ، استفاده از ظرفیت موجود در بخش خصوصی وسایر دستگاهها و… استفاده نمود.