علت لرزه‌خیزی و فراوانی زمین‌لرزه‌ها در ایران

سرزمین ايران در بخش میاني كوهزاد آلپ – هیمالیا است، كه از باختر اروپا آغاز و پس از گذر از تركیه، ايران، افغانستان تا جنوب شرق آسیا ادامه دارد. ایران به دلیل قرارگیری در کمربند لرزه‌ خیز آلپ-هیمالیا و در محل تصادم ورقه‌ های اوراسیا-عربستان، از نظر زمین‌شناسی فعال است. حدود ۸ درصد از زمین‌ لرزه‌های دنیا و حدود ۱۷ درصد از زمین‌لرزه‌های بزرگ دنیا در فلات ایران رخ می‌دهد. حرکت همگرایی ورقه‌های زمین ‌ساختی اوراسیا-عربستان سبب تغییر شکل فعال در ایران به عنوان یکی از لرزه‌خیزترین نواحی جهان شده است. بازشدگی دریای سرخ با نرخ ۱.۵ تا ۲ سانتی متر در سال و حرکت صفحه آفریقا-عربستان و در راستای شمال-شمال شرق و حرکت صفحه هند در راستای شمال- شمال غرب عامل فراوانی زمین‌لرزه‌ها در ایران است. زمین‌لرزه‌های ایران از نوع کم‌عمق و مربوط به مناطق بین صفحه‌ای است. ایران در بین دو صفحه تکتونیکی عربستان در جنوب و اوراسیا در شمال واقع است .عمق زمین‌لرزه‌ها در ایران تقریباً ۲۵ کیلومتر است. برای زمین‌ لرزه‌های با بزرگی ۷ معمولاً در عمق کمتر از ۱۰ کیلومتر رخ داده‌اند.
زمین‌لرزه ۵ دی ماه ۱۳۸۲ بم، در ساعت۵:۲۶ بامداد به به‌عنوان یکی از مخرب‌ترین زمین‌لرزه‌های صد سال اخیر ایران، نقطه عطفی در حوزه مطالعات زلزله شناسی، مهندسی زلزله، و مدیریت خطرپذیری و بحران در کشور محسوب می‌شود. رخداد این زمین‌لرزه‌ها، منشا تغییرات زیادی در زمینه‌های مختلف مرتبط با ایمنی در برابر زلزله، بازنگری در ضوابط و مقررات مربوط به ساخت وساز، و پیشگیری و مدیریت بحران ناشی از زلزله در کشور شد. با توجه به اهمیت این زمین‌لرزه، روز ۵ دی، بعنوان “روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی” نام گرفت. این زمین‌لرزه با بزرگای گشتاوری MW=6.5،  ژرفای کانونی ۸ کیلومتر،  مدت زمان ۱۲-۱۳ ثانیه، بیشینه شتاب ۰.۹۸ و حدود ۵۰ هزار کشته سومین زمین‌لرزه پرتلفات تاریخ ایران بعد از زمین‌لرزه ۲۷۲ اردبیل و زمین‌لرزه ۲۳۵ دامغان را رقم زد. گسل بم به طول ۵۰ کیلومتر در راستای شمالی-جنوبی از نزدیکی شهر بم عبور کرده و کاتالوگ زمین‌لرزه‌های تاریخی نبود هیچ رخداد لرزه‌ای را گزارش می‌کند و سالم ماندن ارگ بم به مدت زمان بیش از ۲۰۰۰ سال دلیل آن بود. باید این نکته مهم مورد توجه قرار گیرد که ساخت و ساز بر روی گسل‌ها پس از وقوع زمین‌لرزه نباید صورت پذیرد ولی با توجه به بازسازی شهر بم و نواحی اطراف در شهر بم گسل مسبب این زمین لرزه مورد توجه کافی قرار نگرفت و دوباره شهر بم بر روی گسل ساخته شد. بهترین توصیف جنبش نیرومند زمین به‌وسیله شتاب‌نگارها به دست می‌آید. کیفیت مصالح ساختمانی و ابنیه و تراکم جمعیت ازجمله معیارهایی است که در میزان تاب‌آوری شهرها لحاظ می شود، یکی از مهم‌ترین الزامات، پرداختن به مسائل کالبدی بافت‌های مسکونی در شهرها، تبیین مفهوم تاب‌آوری و پیرو آن مقاوم‌سازی این بافت‌ها در مواجهه با حوادث و مخاطرات احتمالی زلزله است. نصب دستگاه‌های لرزه‌نگاری و شتاب‌نگاری از اهمیت بسیاری برخوردار است. هیچ سازه مهم و استراتژیک بدون در نظرگرفتن پارامترهای زلزله نمی‌تواند ساخته شود. مهم‌ترین پارامترها که در طراحی مقاومت سازه در برابر زلزله استفاده می‌گردد داده‌ای است که از دستگاه‌های شتاب‌نگاری استخراج می‌گردد که مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی به عنوان متولی شبکه شتاب‌نگاری زلزله کشور مرجع مهمی در طراحی سازه های مقاوم و مدیریت بحران و زلزله در کشور است. از دیدگاه متخصصان زلزله برای ساخت خانه‌ای ایمن باید عوامل زیر را در نظر گرفت: طراحی معماری و سازه‌ای مناسب، استفاده از مصالح استاندارد، به‌کارگیری نیروی انسانی با مهارت کافی و اعمال نظارت دقیق و اصولی.